Marta Wódz

Stały, dokładny, wieczny
To cytat z napisu wyrytego w podstawie pomnika znajdującego się na Ukrainie: Stałe, dokładne, wieczne miejsce. Bardzo precyzyjnie, za pomocą specjalistycznych narzędzi stworzonych w Austro-Węgrach, z zastosowaniem skali południków i równoleżników, Środek Europy jest ustanowiony niezmiennie tutaj, 1887 r. Geograficzny Środek Europy po raz pierwszy został on wyznaczony w 1775 r. przez Szymona Antoniego Sobiekrajskiego, polskiego astronoma i kartografa pracującego na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Według jego wyliczeń Środek Europy wypada w Polsce, w miejscowości Suchowola, niedaleko Białegostoku; odkrycie to zostało upamiętnione pomnikiem w formie kamienia, który wyznacza dokładny punkt środka, a obecnie również centrum miasta – przy okazji budowania parku, został on przesunięty i ustawiony na głównym placu.

Nieco później, bo około 1815 r. geografowie z cesarstwa Austro-Węgierskiego według własnych pomiarów wyznaczyli ten punkt w okolicach wsi Kremnicke Bane, na terenie dzisiejszej Słowacji. Kolejna korekta, również ze strony Austro-Węgier, przesunęła go na terytorium dzisiejszej Ukrainy, niedaleko Rachowa – w celach propagandowych ten pomiar został potwierdzony po II Wojnie Światowej przez badaczy ze Związku Radzieckiego. Obecnie najbardziej popularnym Środkiem Europy jest punkt niedaleko Wilna, w miejscowości Purnuskes – został wyznaczony w 1989 r. przez francuskiego naukowca i zatwierdzony przez Francuski Narodowy Instytut Geografii. Jest to jedyny do tej pory przypadek, w którym badacze wyznaczyli Środek na terenie innego kraju niż swój własny. Od tego czasu pojawiły się już jednak kolejne badania dowodzące, że Środek wypada na Węgrzech, oraz na Białorusi – te ostatnie zostały zweryfikowane i potwierdzone przez naukowców z Rosji. W każdym z tych miejsc został ustawiony pomnik – najnowszy powstał w 2008 r. w Połocku, ale oczywiście żadne z wymienionych miejsc nie uznaje roszczeń pozostałych konkurentów.

Dr Jacek Wolski, Kierownik Zespołu Systemów Informacji Geograficznej i Kartografii Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, zapytany o stosunek środowiska naukowego do tego typu pomiarów nazwał je zabawą po godzinach i stwierdził, że tego typu informacje nadają się do przewodników turystycznych, ale nie mają wiele wspólnego z nauką. Obecnie żaden Instytut w Polsce nie zajmuje się tego typu badaniami, ani nie ustosunkowuje się do pomiarów ogłaszanych przez inne kraje.

W żadnym z odwiedzonych przeze mnie Środków Europy właściwie nic się nie dzieje, właściwie nic tam nie ma. Miejsca różnią się nieco pod względem krajobrazu, ale ich atmosfera jest zaskakująco podobna – jakby zawieszona w czasie, jakże odległa od wyobrażeń o centrum Świata – mitycznej, wiecznej Europy. Pytaniem pozostaje więc dlaczego właściwie wyznaczenie punktu środka ma dla kogokolwiek tak duże znaczenie? I czy w czasach rosnących w siłę ruchów nacjonalistyznych odpowiada w jakiś sposób na pytanie czym jest obecnie tożsamość europejska?

Projekt składa się z sześciu symultanicznych projekcji wyświetlanych w przestrzeni i wspólnej ścieżki dźwiękowej.

The project contains six simultaneous projections with one audio track.