Stały,
dokładny, wieczny
To cytat z napisu wyrytego w podstawie pomnika znajdującego się na Ukrainie: Stałe, dokładne, wieczne miejsce. Bardzo precyzyjnie, za pomocą specjalistycznych narzędzi stworzonych w Austro-Węgrach, z zastosowaniem skali południków i równoleżników, Środek Europy jest ustanowiony niezmiennie tutaj, 1887 r. Geograficzny Środek Europy po raz pierwszy został on wyznaczony w 1775 r. przez Szymona Antoniego Sobiekrajskiego, polskiego astronoma i kartografa pracującego na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Według jego wyliczeń Środek Europy leży w Polsce, w miejscowości Suchowola, niedaleko Białegostoku; odkrycie to zostało upamiętnione pomnikiem w formie kamienia, który wyznacza dokładny punkt środka, a obecnie również centrum miasta – przy okazji budowania skweru, został on przesunięty i ustawiony na głównym placu.
Nieco później, bo około 1815 r. geografowie z cesarstwa Austro-Węgierskiego według własnych pomiarów wyznaczyli ten punkt w okolicach wsi Kremnicke Bane, na terenie dzisiejszej Słowacji. Kolejna korekta, również ze strony Austro-Węgier, przesunęła go na terytorium dzisiejszej Ukrainy, niedaleko Rachowa – w celach propagandowych ten pomiar został potwierdzony po II Wojnie Światowej przez badaczy ze Związku Radzieckiego. Obecnie najbardziej popularnym Środkiem Europy jest punkt niedaleko Wilna, w miejscowości Purnuskes – został wyznaczony w 1989 r. przez francuskiego naukowca i zatwierdzony przez Francuski Narodowy Instytut Geografii. Jest to jedyny do tej pory przypadek, w którym badacze wyznaczyli Środek na terenie innego kraju niż swój własny. Od tego czasu pojawiły się już jednak kolejne badania dowodzące, że Środek wypada na Węgrzech, oraz na Białorusi – te ostatnie zostały zweryfikowane i potwierdzone przez naukowców z Rosji. W każdym z tych miejsc został ustawiony pomnik – najnowszy powstał w 2008 r. w Połocku, ale oczywiście żadne z wymienionych miejsc nie uznaje roszczeń pozostałych konkurentów. Czy jednak zebrane razem, mogą posłużyć jako wspólny pomnik sześciu alternatywnych historii? Historii, które wydają się być sprzeczne i wzajemnie wykluczające, ale paradoksalnie, od lat funkcjonują równolegle.
Krajobraz otaczający pomniki traktuję jako ich integralną część. Mimo że każdy z nich znajduje się na terytorium innego kraju i dzielą je setki kilometrów, wszystkie Środki są zaskakująco podobne: właściwie nic się tam nie dzieje, nie ma tam nic szczególnego do zobaczenia. Atmosfera tych miejsc jest jakby zawieszona w czasie, jakże odległa od wyobrażeń o centrum Świata – mitycznej, wiecznej Europy. Może jednak to jest właśnie właściwa reprezentacja, różniąca się jednak od tego, co najczęściej kojarzymy z europejską tożsamością?
Projekt składa się z
sześciu symultanicznych projekcji wyświetlanych w przestrzeni i wspólnej
ścieżki dźwiękowej.
// Constant, exact, eternal
It is a quote engraved on a monument standing in Ukraine: “Constant, Exact, Eternal place. Very exact, with a special apparatus made in Austria and Hungary with a scale of meridians and parallels to the Centre of Europe, it was fixed here in 1887”. The Geograpical Centre of Europe was designated for the first time in 1775 by Polish scientist and astronomer Szymon Antoni Sobiekrajski, who worked in the Royal court of the last king of Poland Stanisław August Poniatowski. According to this calculation, the Centre of Europe lies in north-east Poland, in the village called Suchowola; this discovery was commemorated with a monument, which supposed to mark the exact point — now it also shows the city centre, since it was moved to the main square after its renovation.
Around 1815 geographers from the Austro-Hungarian Empire, according to their own calculations, designated a new point in Kremnickie Bane, at the territory of today’s Slovakia. The next correction, also made by Austro-Hungary moved it to the Ukraine, between Rakhiv and Dilove at Transcarpathia; this measurement was confirmed after the Second World War by Soviet Union propaganda. Nowadays, the most popular Centre of Europe is a point close to Vilnius Lithuania, in Purnuskes — it was designated in 1989 by French scientist and confirmed by French Nation Geographic Institute. It is the only case so far, when the scientists placed the point in the country other than their own homeland, but it also did not end the competition. New calculations have proved that the Centre lies in Hungary and Belarus (the latest confirmed by Russian specialists). All of the points were commemorated with monuments claiming that this particular spot is the right one and none of them is accepting the concurrent – but gathered together, can they serve as a one monument of six alternative versions of history? Histories inherently contradictory, but at the same time paradoxically existing alongside each other for years.
I perceive the surrounding landscape as an integral part of the monument. Although each of them is placed on the territory of a different country (Poland, Slovakia, Ukraine, Lithuania, Hungary, Belarus) and there are hundreds of kilometers between them, all the Centres of Europe are quite alike: there is nothing actually happening there, or anything particular to see.The atmosphere is surprisingly similar, as if it was suspended in time—miles from how we might imagine the centre of mythical, eternal Europe. But maybe this is exactly the right representation, just different from what we usually associate with European identity?
The project contains six simultaneous projections with one audio track.
