






Stały,
dokładny, wieczny
To cytat z napisu wyrytego w podstawie pomnika znajdującego się na Ukrainie: Stałe,
dokładne, wieczne miejsce. Bardzo precyzyjnie, za pomocą specjalistycznych
narzędzi stworzonych w Austro-Węgrach, z zastosowaniem skali południków i
równoleżników, Środek Europy jest ustanowiony niezmiennie tutaj, 1887 r. Geograficzny Środek Europy po raz pierwszy został on wyznaczony w 1775 r. przez
Szymona Antoniego Sobiekrajskiego, polskiego astronoma i kartografa pracującego
na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Według jego wyliczeń Środek
Europy wypada w Polsce, w miejscowości Suchowola, niedaleko Białegostoku;
odkrycie to zostało upamiętnione pomnikiem w formie kamienia, który wyznacza
dokładny punkt środka, a obecnie również centrum miasta – z okazji budowania
parku, został on przesunięty i ustawiony na głównym placu.
Nieco później, bo ok 1815 r. geografowie z cesarstwa Austro-Węgierskiego według
własnych pomiarów wyznaczyli ten punkt w okolicach wsi Kremnicke Bane, na
terenie dzisiejszej Słowacji. Kolejna korekta, również ze strony Austro-Węgier
przesunęła go na terytorium dzisiejszej Ukrainy, niedaleko Rachowa – w celach
propagandowych ten pomiar został potwierdzony po II Wojnie Światowej przez badaczy
ze Związku Radzieckiego. Obecnie najbardziej popularnym Środkiem Europy jest
punkt niedaleko Wilna, w miejscowości Purnuskes – został wyznaczony w 1989 r.
przez francuskiego naukowca i zatwierdzony przez Francuski Narodowy Instytut
Geografii. Jest to jedyny do tej pory przypadek, w którym badacze wyznaczyli
centrum w kraju innym niż swój własny. Jednak od tego czasu pojawiły się już
kolejne badania dowodzące, że środek wypada na Węgrzech, oraz na Białorusi – te
ostatnie zostały zweryfikowane i potwierdzone przez naukowców z Rosji. W każdym
z tych miejsc został ustawiony pomnik – najnowszy powstał w 2008 r. w Połocku,
ale oczywiście żadne z wymienionych miejsc nie uznaje konkurentów.
Dr Jacek Wolski, Kierownik Zespołu Systemów Informacji Geograficznej i
Kartografii Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, zapytany
o stosunek środowiska naukowego do tego typu pomiarów nazwał je zabawą po
godzinach i stwierdził, że tego typu informacje nadają się do przewodników
turystycznych, ale nie mają wiele wspólnego z nauką. Obecnie żaden Instytut w
Polsce nie zajmuje się tego typu badaniami, ani nie ustosunkowuje się do
pomiarów ogłaszanych przez inne kraje.
W żadnym z odwiedzonych przeze mnie Środków Europy właściwie nic się nie
dzieje, właściwie nic tam nie ma. Miejsca różnią się oczywiście pod względem
krajobrazu, ale ich atmosfera jest zaskakująco podobna – jakby zawieszona w
czasie, jakże odległa od wyobrażeń o centrum Świata – mitycznej,
wiecznej Europy. Pytaniem pozostaje więc dlaczego właściwie
wyznaczenie punktu środka ma dla kogokolwiek tak duże znaczenie? W jaki sposób
łączy się to z rosnącymi w siłę nacjonalizmami? I czy w jakiś sposób odpowiada
na pytanie czym jest obecnie tożsamość europejska?
Projekt składa się z
sześciu symultanicznych projekcji wyświetlanych w przestrzeni i wspólnej
ścieżki dźwiękowej.
// Constant, exact, eternal
It is a quote from the monument standing in Ukraine: ‘Constant, Exact, Eternal place. Very exact, with a special apparatus made in Austria and Hungary with a scale of meridians and parallels to the Centre of Europe, it was fixed here in 1887’. The Geograpical Centre of Europe was designated for the first time in 1775 by Polish scientist and astronomer Szymon Antoni Sobiekrajski, who worked in the Royal court of Stanisław August Poniatowski (last king of Poland). According to his calculation the Centre of Europe lies in north-east Poland, in the village called Suchowola; this discovery was commemorated with a monument, which supposed to mark the exact point — now it also shows the city centre, since it was moved to the main square after the renovation.
Around 1815 geographers from the Austro-Hungarian Empire, according to their own calculations, designated a new point in Kremnickie Bane, at the territory of today’s Slovakia.
The next correction, also made by Austro-Hungary moved it to the Ukraine, between Rakhiv and Dilove at Transcarpathia; this measurement was confirmed after the Second World War by Soviet Union propaganda.
Nowadays, the most popular Centre of Europe is a point close to Vilnius Lithuania, in Purnuskes — it was designated in 1989 by French scientist and confirmed by French Nation Geographic Institute. It is the only case so far, when the scientists placed the point in the country other than their own homeland, but it did not end the competition. New calculations have proved that the Centre lies in Hungary and Belarus (the latest confirmed by Russian specialists). All of the places were commemorated with monuments claiming that this particular spot is the right one and none of them is accepting the concurrent.
Dr Jacek Wolski, Head of GIS and Cartography Workgroup at Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, called these kinds of calculations a game to play after working hours — the results might be useful for touristic guides, but it has nothing to do with science. Currently none of the Polish institutes is running any research in this field nor are they taking an affirmative attitude towards discoveries brought by other countries.
Although each of them is placed on the territory of a different country (Poland, Slovakia, Ukraine, Lithuania, Hungary, Belarus) and there are hundreds of kilometers between them, all the Centres of Europe are quite alike: there is nothing actually happening there, there exists essentially, 'pretty nothingness'. The places may differ in terms of the landscape, but the atmosphere is surprisingly similar — as if it was suspended in time, miles from how we might imagine the centre of mythical, eternal Europe. Following the Micera Eliade’s thoughts about the symbolism of the centre, I was trying to find out why finding the Centre is/was so important for anybody? How is it connected to nationalism gaining power in Europe? And does it provide any answer for the question about what is the European identity nowadays?
The project contains six simultaneous projections with one audio track.

